Τον Αύγουστο του 2008 ο Manthia Diawara επέστρεψε στο Μπαµακό του Μάλι, όπου γεννήθηκε το 1953, για να κινηµατογραφήσει τις πρόβες µιας όπερας ερµηνευµένης εξ ολοκλήρου από Αφρικανούς ηθοποιούς σε µια σκηνή στηµένη ειδικά για την περίσταση στις όχθες του Νίγηρα. Η όπερα Bintou Were, a Sahel Opera, βασισµένη σε λιµπρέτο του ποιητή και θεατρικού συγγραφέα Koulsy Lamko από το Τσαντ, ήταν ένα όνειρο του πρίγκιπα Claus της Ολλανδίας (1926-2002), το φιλανθρωπικό ίδρυµα του οποίου κατέστησε εφικτό το ανέβασµά της. Ο εικονολήπτης τού Diawara κατέγραψε τις θεατρικά φωτισµένες και τελετουργικές σκηνές µε τους προεστούς και τον απλό λαό του χωριού. Μεταξύ αυτών είναι και η ίδια η Bintou Were –έγκυος και αναγκασµένη να προστατευτεί από τους µνηστήρες που, όπως και ο βιαστής της, θέλουν να εκµεταλλευτούν την κατάσταση διεκδικώντας την πατρότητα– καθώς και ο διακινητής που παρασύρει αυτούς τους απελπισµένους ανθρώπους προς προς τον Βορρά. Βλέπουµε επίσης συνήθως αθέατες λεπτοµέρειες από την πρωτεύουσα του Μάλι όπως είναι σήµερα: µια εξόρµηση στην αγορά για υφάσµατα, µια συνοµιλία µε τον λιµπρετίστα, µια γέφυρα στον ποταµό Νίγηρα.

Στην πορεία της ταινίας ο θεατής µπαίνει στον κόσµο της όπερας µέσα από την παράδοση των τραγουδιών, σοφών λόγων και συναισθηµάτων που χαρακτηρίζουν την κουλτούρα της δυτικής Αφρικής επί αιώνες. Αν η όπερα γίνεται συνήθως αντιληπτή ως υπερ-ευρωπαϊκή µορφή τέχνης –το συνολικό έργο τέχνης (Gesamtkunstwerk) κατά τον Richard Wagner, έναν από τους πιο αµφιλεγόµενους υποστηρικτές του είδους– ο Diawara επιλέγει να αναλογιστεί τη µετακίνηση ή τη µετανάστευσή της αντί για την επέκταση ή τη συνολικότητά της. Τι συµβαίνει όταν η όπερα κινείται νότια, από την Ευρώπη στην Αφρική, ενώ ταυτόχρονα τόσοι άνθρωποι φεύγουν από εκεί και κατευθύνονται προς βορράν σε αναζήτηση µιας καλύτερης ζωής;

Όταν πρωτοείδα το φιλµ που θα κάνει πρεµιέρα στην documenta 14 µε εντυπωσίασε ο χρόνος που αφιερώνει η όπερα στο πένθος και στη σκέψη, και ακόµη περισσότερο η ιδιαίτερη σκοπιά που παρέχει αυτός ο εκλεπτυσµένος εκπρόσωπος του δοκιµιακού κινηµατογράφου, που µας ζητά να ριγήσουµε, απηχώντας τα λόγια του ποιητή, φιλοσόφου και καλού του φίλου Édouard Glissant από τη Μαρτινίκα. Τριγυρνώντας στις ακτές της Λέσβου, ο Diawara απευθύνει ερωτήµατα προς τη θάλασσα, τους µύθους της και το υλικό της δηµοσιογραφικής κάλυψης της µαζικής µετανάστευσης, που συγκαλύπτει τον ανθρώπινο ηρωισµό πίσω από στατιστικές και αοριστίες. Καλεί διακεκριµένους κριτικούς, µεταξύ των οποίων οι Fatou Diome, Nicole Lapierre, Richard Sennett και Alexander Kluge, να βοηθήσουν στη διατύπωση λεπτότερων συναισθηµάτων – να βγάλουν νόηµα. Το Bintou Were, a Sahel Opera γίνεται µια παγκόσµια όπερα, τραγική κατά την παράδοση του είδους, αλλά κάθε άλλο παρά αδιέξοδη. Θα µπορούσαµε άραγε να θεωρήσουµε ότι µετακινείται σε αναζήτηση ενός καλύτερου θανάτου;

Monika Szewczyk