Zef Shoshi

Zef Shoshi, The Turner (H τορναδόρος), 1969, λάδι σε καμβά, συλλογή Εθνικής Πινακοθήκης, Τίρανα, άποψη εγκατάστασης, Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), Αθήνα, documenta 14, φωτογραφία: Mathias Völzke

O Zef Shoshi, ο οποίος γεννήθηκε το 1939 στα Τίρανα, είναι ένας από τους πλέον γνωστούς προσωπογράφους του αλβανικού σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Σπούδασε ζωγραφική στο Ινστιτούτο Τέχνης «Ίλια Ρέπιν» στην Αγία Πετρούπολη, εισάγοντας στη χώρα του μια ισχυρή τάση κλασικισμού που χαρακτήρισε το ζωγραφικό του στυλ σε όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του. Το πορτρέτο του κομμουνιστή δικτάτορα της Αλβανίας, του Enver Hoxha, το οποίο ο καλλιτέχνης φιλοτέχνησε στη δεκαετία του 1970, μαζί με την προτομή του ηγέτη που φιλοτέχνησε ο Odhise Paskali την ίδια περίοδο, αποτέλεσαν οπτικά ορόσημα που σφράγισαν την εικονογραφία της εποχής· το πρώτο περιλαμβανόταν στα περισσότερα σχολικά εγχειρίδια, ενώ το δεύτερο κοσμούσε σχεδόν κάθε σπίτι.

Ο Shoshi επίσης έτρεφε βαθιά αγάπη για την απεικόνιση της αγροτικής ζωής, τη διακοσμητική λαϊκή τέχνη και τις αντίστοιχες φορεσιές. Σε αντίθεση με τις απεικονίσεις ιστορικών θεμάτων ή συνθέσεων, οι προσωπογραφίες του είναι μοναδικές λόγω της αδυναμίας του να αποφύγει τη σχεδόν προσωπική σχέση με τα μοντέλα του, επιτρέποντας έτσι στον εσωτερικό τους κόσμο να διαλάμψει. Το έργο του The Turner (Η τορναδόρος) του 1969 είναι ενδεικτικό. Εκείνη την εποχή, η ηγεσία του κόμματος είχε επικεντρωθεί στην εκβιομηχάνιση της χώρας. Η συνεχής έμφαση στα νιάτα της Αλβανίας ως όχημα αυτής της μεταμόρφωσης ακολούθησε στο πλαίσιο αρκετών ενορχηστρωμένων εκστρατειών κατά τα χρόνια που ακολούθησαν: συγκεκριμένα, πολυάριθμοι νέοι «εθελοντές» ανέλαβαν ως καθήκον να χτίσουν την αστική και αγροτική υποδομή της χώρας χωρίς αμοιβή. H εκστρατεία του 1967 απαγόρευσε τη θρησκεία και την εξάλειψε από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό βίο, παράλληλα διακηρύσσοντας επισήμως ότι η Αλβανία ήταν η μόνη αθεϊστική χώρα στον κόσμο. Ιδεολογικά, και οι δύο αυτές εκστρατείες έπρεπε να παρουσιάζονται ως κινήματα από τα κάτω, σαν να είχαν πυροδοτηθεί από τη νέα γενιά της Αλβανίας προκειμένου να ανταποκριθεί στις «ανάγκες εκσυγχρονισμού της χώρας» και την απαίτηση «να καταπολεμηθεί ο σκοταδισμός τον οποίο εκπροσωπούσε η θρησκεία». Ταυτόχρονα, στα τέλη της δεκαετίας του 1960 άνοιξαν εργοστάσια και γραμμές παραγωγής που απαιτούσαν πιο εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό και στροφή στην έμφαση της προπαγάνδας. Όπως συνέβη και στις προηγούμενες εκστρατείες, οι καλλιτέχνες και οι συγγραφείς επιστρατεύτηκαν για να αναπαραστήσουν σκηνές από τη ζωή στο εργοστάσιο και στα μεγάλα εργοτάξια ανά τη χώρα, επιδεικνύοντας τη ζωτικότητα της αλβανικής νιότης.

Ο πίνακας του Shoshi πληροί όλα τα προαπαιτούμενα κριτήρια σε αυτό το πλαίσιο. Οι κλασικιστικές απεικονίσεις της μητρότητας ως θεμελιωτικές του κεντρικού ρόλου της γυναίκας στη θρησκευτική τέχνη απαλείφθηκαν πλήρως από τον νέο κανόνα. Εδώ ο Shoshi απεικοινίζει μια νέα γυναίκα, μια εργάτρια στη θέση εργασίας της στο εργοστάσιο. Ακολουθώντας τη ρεαλιστική του παιδεία, ο καλλιτέχνης ζωγραφίζει το μηχάνημα με την παραμικρή λεπτομέρεια, διατηρώντας τις σαφείς χωρικές σχέσεις της προοπτικής και τοποθετώντας τη μορφή στο κέντρο, με την αψεγάδιαστη στολή εργασίας της. Κι όμως η εικόνα της δείχνει ελαφρά ευάλωτη, παραδόξως για απεικόνιση του Νέου Ανθρώπου του αλβανικού σοσιαλισμού. Μολονότι δεν εμφανίζεται ντροπαλή, το πρόσωπό της διακρίνεται από την αίσθηση εύθραυστης αθωότητας που φέρνει η νιότη. Αν οι άλλες απεικονίσεις εργατών είχαν στόχο να αιχμαλωτίσουν το βλέμμα του θεατή με την αυστηρότητά τους, το έργο The Turner λειτουργεί με τον ακριβώς αντίθετο τρόπο: εδώ το βλέμμα είναι απαλό και η στάση αποφασιστική, αλλά η αίσθηση είναι αυτή της ανασφάλειας. Είναι πραγματικό· είναι ανθρώπινο. Ίσως αυτός να ήταν και ο λόγος για τον οποίο ο Αλβανός ηγέτης, ο Xoxha, να ήθελε τον Shoshi ως ζωγράφο του πορτρέτου του – γιατί κι εκείνος ήθελε να απαθανατιστεί με αυτή την ξεχωριστή ανθρώπινη/θεϊκή ουσία, από την οποία αποτελούνται μόνο οι θεότητες.

—Edi Muka

Αναρτήθηκε στην κατηγορία Δημόσια έκθεση