Mερικές φορές τα πράγµατα παίρνουν µια διάσταση πιο προσωπική: τη γνωριµία µου µε τον Ross Birrell την οφείλω στον Gustav Metzger, του οποίου την έκθεση In Memoriam, που ήταν αφιερωµένη στον Walter Benjamin, είχα οργανώσει στην Kunsthalle της Βασιλείας το 2006. Tότε είχαµε ζητήσει από τον Metzger να επιλέξει ένα φιλµ που θα συνόδευε το έργο του και θα προβαλλόταν στη διπλανή κινηµατογραφική αίθουσα. Μας είπε ότι στα εγκαίνια µιας πρόσφατης έκθεσης του John Latham είχε συναντήσει τους φίλους του Σκοτσέζους καλλιτέχνες Ross Birrell και David Harding (επίσης φίλο του Latham). Οι δύο καλλιτέχνες βρίσκονταν στη φάση της ολοκλήρωσης του νέου κινηµατογραφικού πρότζεκτ τους µε θέµα τον Benjamin. Ευθύς αµέσως τους προσκάλεσα να παρουσιάσουν το έργο τους στη Βασιλεία. Το Port Bou: 18 Fragments for Walter Benjamin (Πορτ Μπου: 18 αποσπάσµατα για τον Walter Benjamin, 2006) αποτελείται από αλληλένδετες αφηγήσεις. Μια από αυτές είναι η πεζοπορία του Birrell µέσα από τα Πυρηναία, στα χνάρια του Benjamin, ο οποίος το 1940, προσπαθώντας να ξεφύγει από τους ναζί, ακολούθησε την ίδια διαδροµή, καταλήγοντας στο ισπανικό χωριό Πορτ Μπου, όπου αυτοκτόνησε στις 26 Σεπτεµβρίου του ίδιου έτους. Καθώς ο Birrell (που γεννήθηκε το 1969) διασχίζει τα βουνά, βλέπουµε τον David Harding (που γεννήθηκε το 1937) να τον περιµένει σε ένα καφέ στην κεντρική πλατεία του Πορτ Μπου, αργοπίνοντας το ρόφηµά του και κρατώντας σηµειώσεις – ένας οπτικός αντίλαλος του «γερο-Benjamin», όπως τον θυµόταν η Lisa Fittko, η οποία υπήρξε η οδηγός του συγγραφέα στο τελευταίο ελπιδοφόρο πέρασµά του. Όταν τελικά συναντιούνται ο Birrell και ο Harding κάνουν µαζί έναν περίπατο στο χωριό και καταλήγουν στο µνηµείο για τον Benjamin, µε τίτλο Passages (Περάσµατα), που φτιάχτηκε το 1994 από τον Ισραηλινό γλύπτη Dani Karavan – µια κατηφορική σήραγγα µε απότοµα σκαλοπάτια που ξεκινάει από το χείλος του γκρεµού και µένει µετέωρη λίγο πάνω από τη δίνη των θαλάσσιων κυµάτων.

Το 18 Fragments αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγµα της µεθόδου εργασίας του Birrell, ο οποίος συνυφαίνει µεταξύ τους πολλές αφηγήσεις –χωρίς να παραλείπει να αφήσει κάποια νήµατα ελεύθερα–, ακολουθώντας µια πρακτική που είναι επιτελεστική και που ταυτόχρονα θυµίζει ηµερολογιακή καταγραφή, καθώς είναι υποκειµενική και αποσπασµατική. «Το απόσπασµα είναι η επέµβαση του θανάτου στο έργο. Ενώ το καταστρέφει, του αφαιρεί το στίγµα του οµοιώµατος», γράφει ο φίλος του Benjamin, ο Adorno, στην Αισθητική θεωρία. Το διαρκές πρότζεκτ του Birrell «Envoy» (Απεσταλµένος), συνιστά κριτική σκέψη που επιτελείται ως χειρονοµία. Ένα βιβλίο –συνήθως µε ιστορική βαρύτητα– ρίχνεται σε έναν υδάτινο όγκο ή φαράγγι· στην πιο πρόσφατη περίπτωση, η Ουτοπία του Thomas More ρίχτηκε στη Μεσόγειο Θάλασσα, στον Πειραιά, στις 11 Μαρτίου 2016. Το βιβλίο, καθώς φτάνει στο ύψιστο σηµείο της σύντοµης πτήσης του, και ο άνθρωπος που το πετάει, ο οποίος πατάει σε στέρεο έδαφος, απαθανατίζονται φωτογραφικά. Κάθε πρότζεκτ (από το λατινικό projicere, «προβάλλω», «εκτείνω προς τα εµπρός ή προς τα έξω») είναι µια ρίψη, και πάντοτε µπροστά χαίνει µια άβυσσος.

Adam Szymczyk