Zainul Abedin (1914-1976)

Ο ζωγράφος Zainul Abedin από τη Βεγγάλη, που ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του ως καθηγητής καλλιτεχνικών στην ενιαία ακόμη Ινδία, συνειδητοποίησε αναπάντεχα το τέλος των προνομίων του στη ζωή όταν ενέσκηψε ο Λιμός της Βεγγάλης το 1943-44. Όταν δημιουργήθηκε το κράτος του Πακιστάν το 1947, ο τριαντατριάχρονος ζωγράφος ήταν ένας από τους λίγους επαγγελματίες καλλιτέχνες στην πατρίδα του. Όταν ανεξαρτητοποιήθηκε το Μπανγκλαντές το 1971, εκείνος είχε ήδη τριακονταετή εμπειρία στον εκσυγχρονισμό της καλλιτεχνικής πρακτικής και στην καλλιτεχνική εκπαίδευση.

Η εμπειρία των πεινασμένων θυμάτων του Λιμού της Βεγγάλης έγινε αιτία για μια ριζική μεταβολή στην πρακτική του καλλιτέχνη. Οι ακριβείς και ανατομικά ορθές απεικονίσεις αντικαταστάθηκαν από βιαστικές πινελιές και εκφράσεις που αποδίδουν καλύτερα την οδύνη των λιμοκτονούντων ημίγυμνων κορμιών. Αυτά τα κορμιά απεικονίζονταν με λίγες μόνο πινελιές πάνω σε γυμνές και επίπεδες επιφάνειες εν είδει αστικού σκηνικού και οι συνθέσεις αποκτούσαν δυναμισμό χάρη σε ένα τεντωμένο μέλος του σώματος ή στην κίνηση κάποιου κορμιού. Η συναισθηματική ένταση και το εντυπωσιακό εικαστικό ιδίωμα του Abedin ως αντίδραση στον Λιμό της Βεγγάλης τον ανέδειξαν ως έναν από τους σημαντικότερους ζωγράφους της γενιάς του. Αποκτώντας ολοένα μεγαλύτερη επίγνωση της κληρονομιάς του, κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 στράφηκε στις λαϊκές τέχνες της επαρχίας της Βεγγάλης, συνδυάζοντας το αίτημα του προστατευτισμού –τη διάσωση των εθνοτικών ταυτοτήτων μέσω της πολιτιστικής έκφρασης– με το εικαστικό ιδίωμα του μοντερνισμού.

Παρ’ όλα αυτά, τα ισχυρά σημεία του Abedin ήταν συναισθηματικά και όχι εννοιολογικά, όπως αποδείχτηκε το 1970, λίγους μήνες πριν αρχίσει ο πόλεμος της ανεξαρτησίας στο Μπανγκλαντές. Όταν ένας τυφώνας κατέστρεψε παραλιακά χωριά, η απάθεια του κρατικού μηχανισμού του Πακιστάν θύμισε στον Zainul τις πράξεις του αποικιοκρατικού καθεστώτος το 1943. Μετά από επίσκεψή του σε μια πληγείσα περιοχή ζωγράφισε τα σχέδια της σειράς Μανπούρα, όπου μορφές σε αδρές γραμμές (όμως πλήρως σχηματισμένες) αποδίδονται με κινητικότητα σε έρημους χώρους. Βλέπουμε ξανά πώς γίνεται η μετάβαση μιας παραδοσιακής κοινωνίας στη νεωτερικότητα, στον πραγματικό κόσμο και στον κόσμο των εικόνων.

Καθώς ο Abedin ωρίμαζε ως καλλιτέχνης, η χώρα του επαναδιαμορφωνόταν συνεχώς ως προς τη θρησκεία, τη γλώσσα και τον εθνοτικό χαρακτήρα. Ο καλλιτέχνης έζησε ως υπήκοος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, της Ινδίας, του Πακιστάν και, τέλος, του Μπανγκλαντές. Κι όμως, η τέχνη του καθορίστηκε όχι από την ιδεολογία ή την ταυτότητα, αλλά από τη νέα νεωτερικότητα της διανόησης.

–Prabranjan Ray